Hersentumoren.

Hier een voorstelling van de verschillende tumoren die wij behandelen.

Wat is een gezwel of tumor?
Glioma’s (primaire hersentumoren)
Metastasen (uitzaaiingen)
Meningeomen
Hoe verloopt een hersenoperatie?
Wat is wakkere hersenchirurgie?
Wat is een hersenbiopsie?

Wat is een gezwel of tumor?

Een gezwel is een woekering van cellen, in dit geval in de hersenen of hersenvliezen. Normaal mogen deze cellen niet te snel delen of andere cellen beschadigen. Een gezwel (goed- of kwaadaardig) volgt deze regels echter niet meer, en kan dus voor schade en ziekte zorgen.

Een "kwaadaardig" gezwel is eerder agressief, groeit vaak snel, groeit makkelijk in het omliggende gezonde (hersen)weefsel en kan uitzaaien naar andere delen van het lichaam.

Een "goedaardig" gezwel groeit eerder traag, groeit minder vaak in het omliggende weefsel en zaait meestal niet uit. Een goedaardig gezwel kan wel door druk of irritatie van de hersenen ernstige neurologische problemen veroorzaken en zelfs levensgevaarlijk zijn. "Goedaardige" gezwellen kunnen zich in de hersenen in bepaalde gevallen dus "kwaadaardig" gedragen, en moeten vaak behandeld worden.

/

Glioma's

Glioma's zijn tumoren die ontstaan vanuit de steuncellen die de neuronen of hersencellen ondersteunen. Er zijn verschillende soorten types van deze gliomen, afhankelijk vanuit welke soort steuncellen de tumor is beginnen groeien.

Deze tumoren worden (zoals veel type tumoren) vaak onderverdeeld adhv hun agressiviteit volgens bepaalde "graden":

Graad I: Laaggradig. Eerder traaggroeiende gezwellen en daarom langdurige overleving mogelijk. Kunnen in bepaalde gevallen wel problemen geven door hun ligging en ontaarden in kwaardaardige gezwellen. In sommige gevallen is dus een operatie nodig met of zonder nabehandeling, maar behoort volledige genezing tot de mogelijkheden. Deze types komen vaker op jongere leeftijd voor.

Graad II: Laaggradig, bestaat uit verschillende types, met verschillende prognoses. Er is een echter een type graad II glioom (diffuus astrocytoom) welke zich verspreid heeft in het omliggende weefsel, vaak in belangrijke hersengebieden ligt (spraakcentrum, centrum welke de bewegingen aanstuurt, etc) en zeer vaak zal ontaarden in een kwaadaardig letsel. Behandeling van dit type is daarom quasi altijd aangewezen. Deze types komen vaker op jongere leeftijd voor.

Graad III: Hooggradig: er zijn kenmerken van kwaadaardigheid te zien. Deze tumoren kunnen als echte 'hersenkanker' beschouwd worden, en dienen behandeld te worden met een combinatie van chirurgie, bestraling en/of chemotherapie. Genezing is vaak niet mogelijk, dus hier wordt alles gedaan om een zo lang mogelijk overleving in goede toestand te bekomen.

Graad IV: Hooggradig, er is een sterke groei. Dit type is het meest voorkomend en helaas ook het meest agressief type hersenkanker. Dit type komt vaker op wat oudere leeftijd voor. Deze types dienen eveneens behandeld te worden. Ook hier is genezing vaak niet mogelijk, en opnieuw zal alles gedaan worden om de patiënt zo lang mogelijk zo gezond mogelijk te houden.

Zoals u kunt zien gedragen deze tumoren zich anders, maar ook de manier waarop het lichaam van de patiënt reageert op de behandelingen varieert sterk. Daarom dient te behandeling dan ook zeer individueel aangepast te worden.

Behandeling
Indien mogelijk zal er altijd geprobeerd worden de hooggradige tumoren operatief te verwijderen. Verschillende technieken en technologieën worden gebruikt om dit zo veilig mogelijk te doen, zodat het gezonde hersenweefsel niet beschadigd wordt en de patiënt zoveel mogelijk hersenfunctie blijft behouden.

Hierbij gebruiken we:

• Neuronavigatie (preciese bepaling met de computer waar het gezwel zich exact bevindt)

• Fluorescentechniek (met een speciale stof die ingenomen wordt door de patiënt kan met de microscoop het verschil gezien worden tussen normaal- en tumoraal hersenweefsel

• Peroperatieve neuro-echografie (verdere verbetering van de precisie van de operatie)

• Ultrasone aspiratie (speciaal toestel welke precies het tumorweefsel kan verwijderen

Ondanks op het eerste zicht complete verwijdering van de tumor, kunnen er nog (microscopische) resten van de tumor overblijven. Soms laten we met opzet een klein stukje achter omdat we anders te veel schade aan belangrijke delen van de hersenen zouden kunnen veroorzaken. Deze tumorresten worden met chemotherapie en/of bestraling behandeld.

Indien de tumor op een zeer moeilijk te bereiken plaatst ligt, of te hard is ingegroeid in belangrijke hersendelen die bijv. voor de spraak instaan, kiezen we soms om niet te opereren om de kwaliteit van leven te kunnen blijven garanderen. Dan wordt er soms gekozen om enkel bestraling en/of chemotherapie te starten. Dit heeft toch nog vaak adequate resultaten. Opereren indien mogelijk blijft echter onze voorkeur genieten, maar dus enkel als dit veilig kan gebeuren voor de patiënt.

Bij laaggradige gliomen (I en II) wordt indien mogelijk een volledige verwijdering uitgevoerd, maar enkel als we dit kunnen veilig kunnen doen. Soms is het best om een deel van dit gezwel achter te laten en eventueel na te behandelen. Indien ook dit te gevaarlijk is, volgen we de patiënt verder op via regelmatige hersenscans (MRI). Deze tumoren groeien vaak erg traag. Maar we zullen initieel het liefst proberen om deze gezwellen te verwijderen omdat dit soms tot genezing kan leiden, of sterk verlengen van de overlevingskansen van de patiënt.

/

Hersenbiopsie
Indien er twijfel is over welk type tumor het gaat, wordt soms eerst een staal genomen (een biopsie) via een korte operatie met gebruik van het speciale neuronavigatietoestel via een klein boorgaatje in de schedel. Na onderzoek in het laboratorium door de patholoog kan dan bepaald worden wat de beste verdere behandeling is. Worden met chemotherapie en/of bestraling behandeld.

/

Wakkere hersenchirurgie
Bij tumoren die in een belangrijk hersengebied liggen, zoals voor spraak of beweging van de armen en benen, kan in bepaalde gevallen gekozen worden om de patiënt tijdens de ingreep wakker te maken, en verschillende testen uit te voeren, zodat we zeer veilig kunnen bepalen welke delen van de tumor we kunnen verwijderen zonder bij de patiënt neurologische problemen te veroorzaken, of tenminste de kans hierop gevoelig te verminderen.

Niet elke tumor noch iedere patiënt komt hiervoor in aanmerking. Dit wordt dus voor elke patiënt apart bekeken.

Wakkere chirurgie is mogelijk omdat de hersenen zelf geen pijn voelen. De patiënt wordt in slaap gedaan, in een relatief comfortabele houding geplaatst op de operatietafel en met het hoofd vastgemaakt in een speciaal soort hoofdklem, waarbij de hoofdhuid en schedel op voorhand verdoofd worden. De huid, schedel en hersenvliezen worden op voorhand geopend terwijl de patiënt slaapt. Dan wordt hij of zij rustig wakker gemaakt. Hierbij mag de patiënt geen pijn voelen. Als de patiënt wakker is, wordt met een speciaal toestel regelmatig gecontroleerd en nagekeken of bepaalde hersengebieden belangrijk blijken te zijn voor spraak en/of beweging. Terwijl de patiënt dus wakker is en getest wordt door de logopedist, neuroloog of anesthesist, wordt de tumor door de neurochirurg verwijderd. Wanneer er spraakproblemen of problemen met beweging dreigen, kunnen we op tijd stoppen en onze operatie aanpassen. Indien we een bevredigende verwijdering van de tumor hebben bereikt, wordt de patiënt terug in slaap gedaan, en de schedel terug gesloten.

/

Meningeomen

Een meningeoom is een in de meeste gevallen goedaardige tumor die ontstaat uit één van de hersenvliezen die als een beschermlaag rond de hersenen zitten, en vanuit dit vlies verder groeit en vaak op de hersenen drukt (en soms ook ernstig irriteert). Het is dus een gezwel buiten de hersenen zelf, maar gelokaliseerd binnenin de schedel.

Het eerder goedaardige karakter van dit type tumor maakt dat deze vaak traag groeit, minimaal ingroeit in het omliggende hersenweefsel en niet metastaseert (uitzaait). Indien het meningeoom echter op een belangrijke plaatst ligt en door zijn grootte op de hersenen drukt, kan dit toch ernstige neurologische problemen veroorzaken. De hersenen kunnen ook ernstig geïrriteerd raken door het meningeoom, en hersenzwelling (oedeem) en epilepsie veroorzaken. Er bestaan ook agressievere vormen van meningeomen (Type II, zelfs kwaadaardige varianten), maar deze zijn gelukkig zeldzaam.

Behandeling
Indien een meningeoom duidelijk op verschillende scans groei vertoont, neurologische klachten geeft door druk op de hersenen of deze ernstig irriteren, wordt een operatie voorgesteld. Bij een toevallig ontdekt meningeoom zonder klachten en minimale bedreiging voor de hersenen, kan soms gekozen worden om af te wachten en deze tumor met verschillende controle hersenscans (MRI) op te volgen. Indien er dan klachten zouden optreden of duidelijke groei aanwezig is, kan alsnog gekozen worden voor een ingreep. Belangrijk is ook te zien dat dit op tijd gebeurt, aangezien meningeomen belangrijke hersendelen soms kunnen overwoekeren, en wegname bij te lang afwachten soms niet meer mogelijk is. Strikte opvolging is dan ook zeker aangewezen. Ook radiochirurgie is soms een optie.

Zoals bij andere hersentumoren wordt geprobeerd het meningeoom in zijn geheel te verwijderen. Indien we echter op die manier risico zouden lopen om belangrijke hersengebieden of -zenuwen te beschadigen, wordt soms geopteerd om een rest achter te laten, welke nadien ofwel opgevolgd of bestraald kan worden.

/

Metastasen

Een metastase is een uitzaaiing van een kwaadaardige kanker elders in het lichaam (bijv. borstkanker, longkanker, darmkanker, huidkanker, nierkanker, etc) naar de hersenen en/of hersenvliezen. Het gaat vaak om (meerdere) gezwellen die vaak thv de overgang tussen de witte en grijze stof aan de buitenkant van de grote hersenen en vaak ook thv de kleine hersenen voorkomen. Ze vormen een soort bolvormige massa's, die vaak redelijk goed afgelijnd zijn. Soms echter kunnen metastasen zich ook verspreiden over grote gebieden van het hersenvlies.

Diagnostiek
Indien de patiënt reeds gekend is met kanker volstaat soms beeldvorming van de hersenen en van de rest van het lichaam om de huidige problematiek in kaart te brengen. Er kan dan gekozen worden voor een operatie van de hersenmetastase(n), vaak met nabehandeling (nabestraling en/of chemotherapie).

Indien het echter om een kanker gaat die zeer gevoelig is aan bestraling of chemotherapie, of er te veel uitzaaiingen in de hersenen zijn die niet allemaal geopereerd kunnen worden, wordt een operatie soms afgeraden. Soms wordt er slechts één van de vele metastasen verwijderd via een operatie omdat deze te groot is om met bestraling te behandelen of een acuut levensgevaar voor de patiënt betekent (bijv. een zeer grote metastase in het achterhoofd welke drukt op de hersenstam).

Indien de patiënt niet gekend is met een kanker elders in het lichaam, wordt er eerst een uitgebreid onderzoek gedaan om te kijken waar de uitzaaiing vandaan komt. Indien er geen eerdere (primaire) kanker gevonden kan worden, wordt gekozen om ofwel een (naald)biopsie van het hersengezwel ofwel meteen een volledige verwijdering van de tumor uit te voeren. Deze wordt dan opgestuurd naar de patholoog. Hier kan ontdekt worden dat het om een bepaalde kanker gaat die we nog niet via andere onderzoeken hebben opgemerkt. Met deze resultaten kunnen we dan een volledige behandeling uitvoeren.

De keuze van de behandeling wordt besproken op het multidisciplinaire oncologische overleg (MOC), vaak met de betrokken specialiteiten (bijv. longartsen voor longtumoren, etc). De behandeling is afhankelijk van welk type tumor, hoeveelheid uitzaaiingen in de hersenen, leeftijd en conditie van de patiënt, verspreiding van de kanker, maar ook hoe de kanker reageert op bestraling en chemotherapie. Elk type kanker reageert echter zeer verschillend op verschillende behandelingen. Indien het om een klein gezwel gaat (kleiner dan 2,5-3cm) kan gekozen worden dit niet te opereren maar met een speciale techniek bestraald te worden, de zogenaamde radiochirurgie. Dit wordt vaak uitgevoerd indien het te gevaarlijk is om de tumor te verwijderen.

/

Hoe verloopt een hersenoperatie?

Adhv waar de tumor zich bevindt wordt een snede gemaakt in de schedelhuid (liefst in de haarlijn zodat dit onzichtbaar is) en proberen we zo weinig mogelijk haar weg te scheren. Vervolgens gebruiken we een neuronavigatiesysteem (een soort GPS voor de hersenen) om de exacte plaats te bepalen. Zo kunnen we een zo klein mogelijke opening in de schedel maken met een speciaal schedelzaagje en voeren we een "craniotomie" uit. Hierbij wordt na de operatie met titanium plaatjes het schedelluikje teruggeplaatst. Om deze navigatie te kunnen gebruiken moet de dag voor de ingreep een extra MRI- of CT-scan van de schedel uitgevoerd worden, welke dan wordt ingelezen in het navigatiesysteem. Met een speciale techniek met een soort infrarood-systeem en speciale pen worden bepaalde punten op het hoofd van de patiënt aangeduid, en het camerasysteem van de neuronavigatiecomputer maakt een perfect 3D-model van de schedel en hersenen. Zo kan de chirurg tijdens de operatie constant controleren waar hij zich bevindt. Dit verhoogd de veiligheid van de ingreep gevoelig.

De tumor kan dan na het openen van de schedel en hersenvliezen verder opgezocht worden. Ook echografie wordt hierbij gebruikt, omdat dit vaak zeer snel ons de juiste locatie van het gezwel helpt te bepalen.

Bij voornamelijk hooggradige hersentumoren wordt gebruikgemaakt van de fluorescentietechniek. Hier wordt 4 uur voor de start van de operatie een product (5-ALA) aan de patiënt gegeven als drankje. Deze stof zal zich dan vooral in deze kwaadaardige tumorcellen opstapelen. Als tijdens de operatie een speciaal UV-licht in de microscoop wordt opgezet, beginnen deze tumorcellen onder dit licht van kleur te veranderen (fluoresceren) en kan er een veel beter onderscheid gemaakt worden tussen normale hersencellen en tumorcellen, wat in sommige gevallen erg moeilijk kan zijn. Dit gecombineerd met de echotechniek zorgt ervoor dat verwijdering van de tumor veel veiliger en vollediger plaats kan vinden.